Stop maar met overtuigen

Een kleine breintip voor het kerstdiner

Nog even en je zit weer aan het kerstdiner. Grote kans dat je aan tafel zit met die ene zwager of schoondochter, die er hele andere overtuigingen op nahoudt dan jij. Bijvoorbeeld over politiek, klimaatverandering, vaccinaties of de stikstofcrisis. Ga je het gesprek aan, om de ander te overtuigen van jouw gelijk? Of kan je dit juist beter níet doen? 

“De mening van een persoon die van iets overtuigd is, is lastig te veranderen”, schreven onderzoekers Festinger, Riecken en Schachter in 1957 al in hun boek over sociale psychologie When Prophecy Fails. Hoe feitelijk je argumenten ook zijn, vaak mogen ze niet baten. Hoe komt dit eigenlijk, dat feiten niet helpen om meningen te veranderen?

Overtuiging A of B
 “We don’t treat all of our beliefs the same”, benadrukt Haley Martin [1] op de website ‘You are not so smart’. “(…). Van sommige opvattingen ben je wel degelijk makkelijk te overtuigen, bijvoorbeeld als je gelooft dat de Chinese Muur het enige object op Aarde is dat je vanuit de ruimte kan zien. Dat is niet waar, en als iemand je dat vertelt neem dat je dat waarschijnlijk snel aan. 

Van andere opvattingen zijn mensen veel minder makkelijk te overtuigen: vooral diepgewortelde (politieke) overtuigingen die raken aan je waarden en je identiteit. Als iemand jouw sterke overtuiging onderuit wil halen, al is het met een groot aantal feiten en logische argumenten, ben je misschien kort van je stuk gebracht, maar ga je daarna juist nóg sterker hangen aan je overtuiging.

Backfire-effect
Dit fenomeen heet ook wel het backfire-effect en is de afgelopen jaren op verschillende manieren onderzocht. Een van de beroemdste onderzoeken is dat van Jonas Kaplan, Sarah Gimbel en Sam Harris. Met behulp van een MRI-scanner kwamen zij erachter dat mensen die worden gedreven door diepgewortelde politieke overtuigingen en worden geconfronteerd met tegenargumenten, sterke fysieke reacties vertonen. 

Wat er gebeurt in je brein is te vergelijken met ‘vecht of vlucht’-reacties, die je hersenen vertonen als het met gevaar wordt geconfronteerd. Haast alsof je in het bos een beer tegenkomt. Om het dreigende gevaar af te wenden, maakt je lichaam zich klaar voor het gevecht. Als je iemand anders wil overtuigen, kan die zich dus fysiek aangevallen voelen. Grote kans dat hij of zij juist in de tegenaanval gaat. 

Levensbedreigend
De verklaring is volgens de onderzoekers dat sommige waarden zo cruciaal zijn voor je identiteit, dat je lichaam een aanval op die waarden net zo behandelt als een bedreiging voor je leven. “Remember that the brain’s first and primary job is to protect ourselves,” zegt Kaplan. “The brain is basically a big, complicated, sophisticated machine for self-protection, and that extends beyond our physical self, to our psychological self. Once these things become part of our psychological self, I think they are then afforded all the same protections that the brain gives to the body.”

Brein-amuse
Voor het kerstdiner heeft het dus weinig zin om de ander proberen te overtuigen van jouw gelijk. Ook al staan de feiten aan jouw kant, de kans is groot dat je per ongeluk de bestaande waarden van de ander verder versterkt. Stop maar met overtuigen dus. Wat wél te doen, als het gesprek op politiek komt, en je toch graag je gelijk wil halen? Je zou het eens kunnen benoemen – dat je de ander graag wil overtuigen, maar dat uit breinonderzoek blijkt dat dit helemaal geen zin heeft. Kom je toch nog slim over. Eet smakelijk! 

[1] Podcast – The neuroscience of changing your mind